“ናብቲ ካብ ቤት ማእሰርቲ ዘውጽኣኒ ኣፍደገ ክኸይድ ‘ኮለኹ፡ ቂምን ቅርሕንትን ኣብኡ (ኣብቲ ቤት ማእሰርቲ) ገዲፈዮ ክወጽእ ከምዘለኒ ይፈልጥ ኔረ፡ ምኽንያቱ ንሱ ምሳይ ሒዘዮ ‘ተወጽዬ ገና ኣብ ማእሰርቲ ኣለኹ ማለት’ዩ።”

ዉሩይ ተቃላሳይ ናጽነት ደቡብ ኣፍሪቃዊ ኔልሰን ማንዴላ ድሕሪ’ቲ ብ ሓቅን ዕርቅን ዝብል ስነሓሳብ ምስቶም ገዛእቱን ኣሰርቱን ዝነበሩ ዓሌታውያን ጸዓዱ ዝገበሮ ዕርቅን ሰላምን ዝተዛረቦ እዩ ኔሩ።

እዚ ዘረባ’ዚ ካብ ተራ ጥቅሲ ምዃን ሓሊፉ ኣብ ግብሪ ዝተመስከረሉን ውጽኢቱ’ውን ዝተራእየ ስለ ዝኾነ ንዓና ንደቂ ሰባት ዝህበና ትምህርቲ ኣዝዩ ዓቢ እዩ። ምኽንያቱ ከም ሰብ መጠን ንናጽነትካን ንመሰልካን ስለ ዝተጣበቅካን ዝሓተትካን ጥራይ ንልዕሊ 28 ዓመታት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ተዳጉንካ ዘስካሕክሕ ስቓይን መከራን ወሪዱካ ክነሱ፡ ነዚ ኹሉ ተጻዊርካ ተዓዊትካ ናጻ ኾንካ ኣብ ልዕሊ እዞም ገበርቲ ሕማቕካ ዝኾኑ ሰባት ምሕረትን ዕርቅን ክትገብር ኮለኻ ብሓቂ ልዕሊ ማንም ሰብ ከም ትኽበር ክገብረካ ናይ ግድን እዩ። ምኽንያቱ እዛ ንነብረላ ዓለም ንኢሽተይ ተሓንጢጦም ከማን ተዘይቐተልኩ ኢሎም ዘጉባዕብዑ፡ ሓያላትን ሰብ ቅልጽም ምዃኖም ክራኣዩ ብዝደልዩ ፍጡራት ዝተመልአት ዓለም ስለ ዝኾነት።

እዚ ኣብ ተቃላሳይ ማንዴላ ዝወረደ ማእሰርትን ስቅያትን ይትረፍ ኣብ ፈታዊኻ ኣብ ጸላኢኻ ከማን ክወርድ ዘይትምነዮ ሕማቕ ተግባር እዩ። እንተኾነ ዓለም ነዚ ክትመሃረሉ ዝግባእ ዓቢ ትምህርቲ ተመሊሳ ክትደግሞ ክትዕዘብ ‘ኮለኻ ብጣዕሚ የሕዝነካ ጥራይ ዘይኮነስ ሰብ ኾንካ ምፍጣርካ ከማን ክሳብ ትጸልእ ይገብረካ።

ኩሉ ከም ዝፈልጦ ኤርትራ ሃገርና ጀጋኑ ደቃ ብሓባር ንመሰሎምን ናጽነቶምን ተቓሊሶምን ተሰዊኦምን ዘምጽኡዋ ሃገር ክነሳ፡ ሕማቅ ዕድል ኮይኑ መራሕታ ነቲ ኣቀዲመ ኣብ መእተዊ ዝጠቀስኩዎ ዘሕዝን ታሪኽ ማንዴላ ዝመሳሰል ማእሰርትን ስቕያትን ኣብ ልዕሊ ዜጋታታ ጥራይ ዘይኮነስ ኣብ ልዕሊ’ቶም መራሕቲ ኮይኖም ናጽነት ኣብ ምምጻእ መዋእሎም ከርተት ዝበሉን ዝሰንከሉን ተቓለስቲ ከይተረፈ ንዓመታት ብምእሳርን ብምስቓይን ንታሪኽ ማንዴላ ደጊሞሞ። እቲ ዘገርም ናይ ማንዴላን ናትናን ዝፈላልዮ ነገር ‘ተሎ እቶም ፈጸምቲ ናይዚ ተግባር ዝተፈላለዩ ምዃኖም ጥራይ እዩ። እቶም ኣብ ልዕሊ ማንዴላን ብጾቱን ነዚ ዘስካሕክሕ ማእሰርትን ስቕያትን ዝፈጸሙ ሰባት እቶም ዘይመሬቶምን ዘይሃብቶምን ክግብቱ ዝመጹ ዓሌታውያንን ጓኖትን ጸዓዱ ክኾኑ ‘ኮለው፡ ናትና ግን ኣሰርትን ገበርትን ናይዚ እከይ ግብሪ ናይ ሓባር መቃልስትን፡ ብጾትን ብዝነበሩ ሰባት ዝተፈጸመ ምዃኑ እዩ።

18 መስከረም ብዝመጸትሉ እዋን ንድሕሪት ተመሊስካ ብፍላይ ነዛ ኣብ ታሪኽ ኤርትራ ሕማቕ በሰላ ዝገደፈት ዕለት ምዝካር ኣገዳሲ ይኸውን። ኩሉ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ውሽጥን ኣብ ደገን (ገለ ውሕዳት ተበለጽትን ሕልና ኣልቦን ገዲፍካ) ነዛ ዕለት’ዚኣ ብሕልና ከም ዝዝክራ መስካሪ ኣየድልን። እዞም ናይ’ዚ ኣንጻር’ቲ ንዘመናት ዝተቓለሱሉን ዝሰንከሉሉን ዝተሰዉኡሉን ዕላማ ግዳያት ማእሰርቲ ዝኾኑ ጀጋኑ መራሕቲ፡ ጋዜጠኛታትን ካልኦትን ኣብቲ ቀቅድሚ ምእሳሮም ዝነበሮም ሂወትን እቲ ብድሕሪኡ ዝወረዶም ክሓስቡዎስ ይትረፍ ክሓልምዎ’ውን ዘይሕሰብ ግፍዒ ሓሲቡ ዘየስተንትንን ዘይግረምን ዘይኩንን ሰብ ዘሎ ኣይመስለንን። እንተሎ’ውን ንነብሱ ዘታልልን ንሓላፊት ሂወት ብግዝያዊ ረብሓ ክጥብር ዝደሊ በለጸኛን ሰብ ጥራይ እዩ። ኣነ’ውን ከም ማንም ሰብ 12 ዓመት ንድሕሪት ተመሊሰ ንገለ ካብዞም ሰባትን ኣብቲ ሽዑ እዋን ዝነበረ ኩነተታን ክዝክር።

ኣብ ኲናት ኢትዮ-ኤርትራ ግኑን ስም ዝነበሮ ዲፕሎማትን ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳያትን ዝነበረ ሃይለ ወልደትንሳኤ (ድሩዕ) ኣብቲ ሕማቕ እዋን ዘይዝክሮ ሰብ ዘሎ ኣይመስለንን። ድሩዕ ኣብቲ ብርቱዕ ደበና ኲናት ኣብ ዶብ ክልቲአን ሃገራት ዝዝንብየሉ ዝነበረ እዋን ንኤርትራ ወኪሉ ኣብ ዝተፈላለየ መድረኽ ዝዛተ ዝነበረ ሓያል ዲፕሎማትን ተቃላሳይን እዩ። ኣሜሪካዊ ልኡኽ ክሊንተን ዝነበረ ኣንቶኒ ሌክ ከይተረፈ ንዲፕሎማስያዊ ክእለቱን ንሃገሩ ዘለዎ ፍቅሪን ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ብኣድናቖት ከም ዝገለጾ ኣብ ጽሑፍ ኣንቢበ ኔረ። ድሩዕ ድሕር’ቲ ምስ ብጾቱ ሕቶ ናብ ፕረዚደንት ምቅራቡ ካብ ስልጣን ስለ ዝተገለፈ፡ ኣብቲ ግዜ’ቲ ኣብ ዝተፈላለየ ቦታታት ይርኤ ነበረ። ኣብ ቀብሪ ናይቶም ኣብ ገልዓሎ ብወቕዒ ልቢ ዝሞቱ ተመሃሮ ዩኒቨርስቲ ኣስመራ ርእየዮ ምንባረይ ይዝክር። ኣብቲ እዋን’ቲ ገለ ካብቲ ድሩዕ ኣዘውቲሩ ዝመላለሶ ዝነበረ ቦታ እቲ ብድሕሪ ቤ/ጽ ኢሚግረሽን ዝርከብ ህንጻ ቤ/ጽ ስነዳን ታሪኽን እዩ። ድሩዕ ኣብቲ ገዛ ምስ ኤርትራውያን ናይ ታሪኽ ጸሓፍቲ፡ ተመራመርትን ዓቀብትን ይራኸብ ከም ዝነበረ እዝክር። ኣብ ሓደ እዋን’ውን ኣብቲ ብ ፕሮፌሰር ኣስመሮም ለገሰ ንታሪኽን ኣተዓቃቅባን ምስኡ ዝተሓሓዝ ስራሓትን ብዝምልከት ዝዋሃብ ዝነበረ ሓጺር ትምህርቲ ይሳተፍ ከም ዝነበረ ይዝክር። ንሱ ምስቶም ብዕድመን ብደረጃን ኣዝዮም ዝንእሱዎ ካብ ዝተፈላለዩ ቤ/ጽሕፈታት ዝመጹ ሰራሕተኛታት መንግስቲ ኮፍ ኢሉ ትምህርቱ ብተመስጦ ይከታተል ምንባሩን ኣብኡ ዝነበሩ ክዛረቡ ሰሚዐ ኔረ። ንሱ ኣብቲ ሓጺር ኮርስ ከም ማንም ተመሃራይ ኮፍ ኢሉ ይሓትትን ይመሃርን ነበረ። ኣብ ገለ ኣርእስታት’ውን ዝህቦ ዝነበረ ርኢቶን ትዕዝትብን’ውን ኣዝዩ ኣገዳሲን መሃርን ከም ዝነበረ ኣብኡ ዝነበሩ ክምስክሩ ሰሚዐ ኔረ።

መሓመድ ኣሕመድ ሸሪፎ ሚኒስተር ዞባዊ ምምሕዳር ነበር’ውን ከምቶም ካልኦት ካብ ስልጣኑ ተኣልዩ ብምንባሩ ንገለ እዋናት ናብዚ ታሪኽ ዝጸሓፈሉን ዝዕቀበሉን ህንጻ ክመላለስ’ውን ይዝከረኒ። ንሱ’ውን ልክዕ ከም ሃይለ ድሩዕ ምስ ጸሓፍቲ ታሪኽን ስነዳን ይራኸብ ነበረ። ሓደ መዓልቲ ኣብቲ ናብ ላዕለዋይ ደርቢ ዝወስድ ኣስካላ ኣነ ክወርድ ንሱ ክድይብ ብወዝቢ ፊት ንፊት ተጋጠምና። እቲ ብቴሌቭዥን እምበር ብ ኣካል ርእየዮ ዘይፈልጥ ዓቢ በዓል ስልጣን ኣብ ቅድመይ ሃንደበት ምስ ረኣኽዎ ሓውሲ ስምባደ ክሓድረኒ እዝክር። ንሱ’ውን ስምባደይ ብምስትብሃል ይመስል ፍሽኽ ብምባል፡ “ሸባብ” ትብል ቃል ተዛሪቡኒ መገዱ ክቕጽል ይዝክር።

ተጋዳላይ በራኺ ገብረስላሴ ኣብ መጀመርያ እዋናት ናጽነት ሚኒስተር ትምህርቲ፡ ድሒሩ’ውን ሚኒስተር ዜና፡ ቐጺሉ’ውን ኣምባሳደር ኤርትራ ኣብ ጀርመን ዝነበረ፡ ንስራሕ ትድለ ተባሂሉ ናብ ኤርትራ ክመጽእ ከምዝተነግረ ኣብ ኣስመራ ብሰፊሑ ይዕለል ነበረ። ንሱ ስሙን ክታሙን ምስቶም ብ ጂ15 ዝፍለጡ ሰበ ስልጣን ኣስፊሩ ብምንባሩ ሓደጋ ንዕኡውን ኣንጸላልይዎ ምንባሩ ዘይፈልጥ ኣይነበረን። ሓደ መዓልቲ ሚኒስተር በራኺ’ውን ኣብቲ ቅንያት’ቲ ሓሙኽሽታይ ካምቻን ስረን ለቢሱ ኣብዚ ቤ/ጽ ምርምርን ታሪኽን ርእየዮ ምንባረይ እዝክር። ካብ ወጻኢ ሃገር ኣብ ቀረባ ግዜ ከም ዝተመልሰ እቲ ኣብ ገጹ ዝርአ ዝነበረ ወዝ ይምስክር። ክኸይድ ‘ኮሎ ኣሳጉሙኡ ኣዝዩ ቑልጡፍን ህዉኸን እዩ ኔሩ። ምናልባት ገለ ዘሀውኾ ዓቢ ጉዳይ’ዶ ኔርዎ ይኸውን? ምዃን ከመይ ዘይህወኽ፡ ኣይ ንሃገርን ህዝብን ዝምልከት ዓቢ ጉዳይ ስለ ዝነበሮ እንድዩ ካብቲ ዝነብረሉ ዝነበረ ሃገር ጀርመን ንዓ ምስተባህለ ደበኽ ዝበለ።

ኣብ ሚኒስትሪ ጉዳያት ወጻኢ ሓላፊ ጠረጴዛ ኤውሮፓን ኣሜሪካን ዝነበረ’ሞ ናይ ማስተርስ ትምህርቱ ኣብ ኣሜሪካ ወዲኡ ንሃገሩ ምስተመለሰ ገና ሓድሽ ስርሑ ከይፈለጠ ምስዞም ጂ15 ዝተኣሰረ ተስፋይ ጐመራ’ውን ንቁሩብ መዓልታት ኣብዚ ቤ/ጽ ርእዬዮ ኔረ።

እቲ ክሳብ ሎሚ ዝገርመኒ እዞም ሰበ ስልጣን ናብ’ዚ ቤ/ጽ ዘመላልሶም ዝነበረ ጉዳይ እንታይ’ኮን ይኸውን ዝብል እዩ? ታሪኽ መዓልቲ ሓልዩ ዝገልጾ’ኳ ‘ተኾነ ሓደ ዘይርሳዕ ግን ገለ ኣገዳሲ ጉዳይ ከም ዝነበሮም ግን ፍሉጥ እዩ። ኣነ ከም ዝግምቶ’ውን እዞም መራሕቲ ኣብቲ ናይ መጨረሽታ እዋን ገለ ዝገድፉዎ ታሪኽ ወይ ዝላበውዎ ነገር ኔርዎም ይኸውን ዝብል እዩ። እቲ ሓቂ እንታይ ምንባሩ ግን ሓደ መዓልቲ ግዜ ክምልሶ እዩ። እንተ እቲ ዝተመላለሱዎ ቤ/ጽሕፈት ታሪኽን ምርምርን ግን ነዞም ምእንቲ ፍትሕን ደሞክራስን ኣደዳ ማእሰርትን ስቅያትን ኮይኖም ዘለዉ መራሕቲ ገለ ዝተላበዉዎ ወይ ዝገደፍዎ ታሪኽ ‘ተሎ ጽቡቕ ጌሩ ክዕቅበሎምን ብኡ ኣቢሉ‘ውን ንመጻኢ ወለዶታት ከተሓላልፈሎምን ይግባእ። ምኽንያቱ እዚ ሎሚ ንሳቶም ዝፈጸሙዎ ስራሕ ኣብ ውሕዳት ሃገራት ጥራይ ክርከብ ዝኽእል ናይ ታሪኽ ቅርሲ ስለ ዝኾነ።

ንኩሉ ዝተጀመረ ዘበለ መወዳእታ ከም ዝህልዎ ፍሉጥ እዩ። ስቅያት ናይዞም ሰባት’ውን መወዳእታ ከም ዝህልዎ ክሰሓት የብሉን። ኣብ መጨረሽታ ዝዕወት ከኣ እቲ ሓቅ ዝሓዘ እምበር እቲ ንጊዚኡ ኣደናጊሩ ዝጸንሕ ከም ዘይኮነ ናትና ናይ ኤርትራውያን ቃልሲ ንባዕሉ ህያው ምስክር እዩ።

ኣብ መጨረሽታ፡ ኣምላኽ ከምቲ ን ማንዴላ ን 28 ዓመታት ተጻዋርነት ሂቡ ካብ’ቲ ጸልማት ኣውጺኡ ክሳብ መራሕ ሃገር ክኸውን ዘብቕዖ፡ ንሱ ጥራይ ዘይኮነ’ውን ሙሉእ ልቦና ሂቡ ምስቶም ገበርቲ ሕማቕ ዝኾኑ ዓሌታውያን ጸዓዱ ኣብ ክንዲ ሕነ ምፍዳይ ዕርቅን ሰላምን ብምግባር ንዓለም ዓቢ ትምህርቲ ከም ትረክብ ዝገበረ፡ ነዞም ናትና እሱራት’ውን ካብቲ ዘለዉዎ ጸልማት ወጽዮም ነዞም ገበርቲ ክፉኦም ዝኾኑ ብጾቶም ነበር ይቕረ ብምባል ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ብ ሕልና ከም ዝቕጽዑ ብምግባር ዳግማይ ማንዴላ ብምዃን ንኤርትራን ዓለምን ኣብነት ዝኾኑሉ ግዜ ክመጽእ ይትምነ። በዚ ኣጋጣሚ’ውን ንኹሎም ኣብ ዝተፈላለየ ቦታታት ብዝተፈላለየ ምኽንያት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ዝርከቡ ኤርትራውያን ኣምላኽ ከምቲ ን ዳኒኤል ካብ ኣፍ ኣናብስ ዘድሓነ፡ ንዓኹም’ውን መዋጽኦ ክፈጥረልኩም ይልምን።

መርሃዊ ቁዱስ