ብድሕነት ኣሕላም፡ ጥፍኣት ሽሕ ምዕዳም፡ ከይኮነና።

ኣብዚ ሳልስቲ፡ ኤርትራውያን ኣብ ዝዋስኡሉ Social Media ብፍላይ ድማ Paltak ን Facebookን ብዋዕዋዕታ ምውጻእ ገንዘብ ንድሕነት ጓል 8 ዓመት ግዳይ በደዊን ሲናይ፡ ኣሕላም፡ ተናዊጹ ቀንዩ ‘ሎ።

እዚ ካብ ዶባት ኤርትራ (ወረ ሎምስ ካብ ውሽጢ ኤርትራ) ኣትሒዙ፡ ኣብ ልዕሊ ኣሽሓት ኤርትራውያን ዝፍጸም ዘሎ፡ ጓሃላሉ ህግደፍ፡ ራሻይዳ፡ ስስዐ ገንዘብ ሕልናኦምን ሰብኣውነቶምን ዘጥፍኣሎም ኤርትራውያን መሰጋገርቲ፡ ኣብ ዶብ ኤርትራ ዝርከቡ ወተሃደራትን ጸጥታን ሱዳን፡ ኣብ መወዳእታ ድማ ብበደዊን ሲናይ ዝተፈጸመን ዝቕጽል ዘሎን ጭውያን መሸጣን፡ ዓመጽን ግፍዕን ቅትለትን መዳርግቲ የብሉን።

እቶም ዝበዝሑ ግዳያት ናይዚ ተሰሚዑ ዘይፍለጥ፡ ኣሽንኳይ ክወርደካ ክትሰምዖ ኳ ዘይጽወር መዓት መንእሰያት ኳ እንተነበሩ፡ ኣብ ዝተፈላለየ እዋናት ካብ ቃሎም ከምዝሰማዕናዮ፡ ግዳይነት ሽማግለታት ኣቦታትን ኣዴታትን፡ ትሕቲ ዕድመ ቆልዑን እናበዝሐ ይኸይድ ኣሎ።

እቲ ግፍዒ ኣብ ኩሎም ክወርድ ከሎ ዘሰንብድን ዘሰቅቕን ኳ እንተኾነ፡ ብፍላይ ኣብ ልዕሊ መዓንጣ ዘይቆጸሩ ትሕቲ ዕድመ ቆልዑ ክበጽሕ ከሎ ዝመረረ ናይ ምድንጋጽ ስምዒት ክፈጥር ባህርያዊ እዩ። ስለዚ፡ ዛንታ ናይታ ምስኪነይቲ ግዳይ ጓል 8 ዓመት ኣሕላም ክቱር ምድንጋጽ ፈጢሩ፡ ገለ ደንገጽቲ ገንዘብ ናይ ምውጻእ ተበግሶ ምውሳዶም፡ ህዝቢ ኸኣ ብተመሳሳሊ ድርኺት ገንዘብ ከዋጽኣላ ነቲ ተበግሶ ምስዓቡ ዘገርም ስምዒታዊ ግብረመልሲ ኣይኮነን። ድሌት በደዊን ሲናይን፡ እዞም ኩሎም ዝጠቐስናዮም ኣብዚ ረሳሕ ናይ ደም ገንዘብ ምኽዕባት ዕማም ዝተኣሳሰሩዎም ዘለዉ ጓሓላሉን ግን ብልክዕ እዚ ዓይነት ግብረመልሲ’ዚ እዩ። ንኤርትራውያን ኣሰኪሕካ፡ ብቕልጡፍ ኣሽሓት ዶላራት ምግሓጥ እንጀራኦም ዩ።

ኣብዚ ክርድኣና ዘለዎ፡ እዚ ሎሚ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ብራሻይዳን በደዊንን ዝካየድ ዘሎ መሸጣ፡ ካብቲ ቅድሚ ኣማኢት ዓመታት ብኤሮጳውያንን ኣመሪካውያንን ኣብ ምዕራብ ኣፍሪቃ ገኒኑ ዝነበረ መሸጣ ገላዩ ዝተፈልየ እዩ። ንሳቶም ኣብ ሕርሻታት (plantation) ዘገልግሉዎም ኣጓብዝ እዮም ዝሓርዩ ዝነበሩ። ነዚኣቶም ግን ዕድመን ጾታን ኣየገድሶምን። እቶም ናይ ቀደም ወነንቲ ገላዩ ገንዘብ ብረሃጽ ግዳያቶም ዝደልዩዎ እንተነይሮም፡ እዞም ናይ ሎምዘበን ወንነቲ ገላዩ ብደም ግዳያቶም ቅልጡፍ ገንዘብ ምግሓጥ እዩ ዕላምኦም። ስለዚ፡ በዚ ደንጋጺ ግን ከኣ ሳዕቤናቱ ብዕምቆት ዘይተሓስበሉ ስጉምቲ፡ ኣብ መጻወድያኦም ኢና ንኣቱ ዘለና።

በደዊን ሲናይ፡ ኤርትራውያን ኣሰኪሖም ገንዘብ ንምምንጫት ኣየናይ ክፋእ ዘይገበሩ። ምስ ጓሉ ጅሆ ንዝሓዙዎ ኣቦ፡ ንትሕቲ ዕድመ ጓሉ ኣብ ቅድሚ ዓይኑ እናገደዱ ተጋሲሶማ፡ ጅሆ ንዝሓዙዋ ኣደ፡ ኣብ ማሕዩሮም ዝወለደቶ ዕሸል ኣብ ቅድሚ ዓይና ብሳንጃ ዘልዚሎሞ። ንሳቶም፡ እቲ ዘሕምመና እንተርኢናዮም፡ ኣብ ዘሕምመና ክሃርሙና ድሕር ዘይብሉ ጨካናት ፍጥረት እዮም።

ኤርትራውያን ካብ ዝኾነ ዓሌት ክቡራት ጸጋ ሽፍትነት በደዊንን ራሻይዳን ኴንናሉ ዘለና ምኽንያት፡ ሕድሕድ ናይ ምትሕልላይን ምድንጋጽን ባህሊ ስለዘለና እዩ። ምእንቲ’ዚ ግዜ’ዚ ተባሂሉ እቲ ብኣማኢት ዓመታት ዝተሃንጸ ሰናይ-ግብሪ ብክፉእ ግብሪ ክስዓር ኳ እንተዘይብሉ፡ ነዚ ናይ ምትሕልላይን ምድንጋጽን ባህሊ፡ በዞም ፈሪሃ እዝግኣቢሄር ዘይብሎም ኣራዊት ዘይምዝመዘሉ ጥበብ ኣማዕቢልና ክንዕቅቦ ክንመራመርን ክንጽዕርን ይግባእ። ልብን ርእስን ኣላዚብና፡ ርትዓዊ ስጉምታት ክንወስድ፡ ሕልናና ቐሺሹ ንሓደ ለይቲ ኣዛንዩና ዝሓደር ሓጺር ፍታሕ ዘይኮነ፡ ሕሰምና ንሓዋሩ ደው ዘብል፡ ነባርን መሰረታውን ፍታሕ እዩ ዘዋጽኣና።

በዚ ሕጂ ዘሎ ኣውያትን ዋጭዋጭታን፡ እተን ንኣሕላም ዘድልያኣ 20 ሽሕ ዶላር ተዋጺአን፡ ኣሕላም ካብ ጅሆነት በደዊን ክትድሕን ትኽእል እያ። ንጽብሓይቱ ግን፡ እዞም ዝጸናጸኑና ዘለዉ በደዊንን ራሻይዳን መሻርኽቶምን ኣተኩሮኦም ኤርትራውያን ቆልዑ እዮም ክኾኑ። ኤርትራውያን ቆልዑ ብላምፓዲና ክድለዩ እዮም። ድሕነት ሓንቲ ቆልዓ፡ ጥፍኣት ኣሽሓት ቆልዑ ዘስዕብ እንተኾይኑ ከኣ ነቲ ጸገም ነጋድዶ ኢና ዘለና።

ኣብ ውሽጢ ናይ ሓደ ቤተሰብ ውሳኔ ኣቲኻ፡ ከምዝን ከምትን ምባል ከቢድ ኳ እንተኾነ፡ ከም መትከል፡ ኣብ ሲናይ ጅሆ ንዝተታሕዘ ሰብ 30-40 ሽሕ ዶላር ምኽፋል መጠጥዒ ቢዝነስ ሸፋቱ ስለዝኾነ ቅቡል ኣይኮነን። ከምኡ ስለዝኾነ ከኣ’ዩ፡ እዚ ናይ ደም ቢዝነስ ካብ ሲናይ ሓሊፉ ኣስመራ ኣትዩ ዘሎ። ነዚ ዕዳ’ዚ ንምኽፋል፡ ኣብ ኤርትራ ክንደይ ኣባይቲ ተሽይጡ፡ ክንደይ ኣዴታት ኣብ ፈቐዶ ኣብያተ ክርስትያናት ተቐሊተን እየን። እቶም ዋጋ ኣባይቲ ዝኸፈሉ፡ ገሊኦም ብህይወቶም ውን ኣይወጹን፡ ኣብ ኣፍደገ ገዛ ኽራይ ዳስ ሓዘን ተተኺሉዎም። እቶም ሓንከስከስ እናበሉ ዝወጹ ድማ፡ በቲ ዝወረዶምን ውርደትን ዓመጽን ከምኡ ‘ውን ንስድራኦም ኣብ ድኽነት ብምውዳቖም ምስ ሕዱር ስነኣእሙሮኣዊ በሰላ ይነብሩ ‘ለዉ።

ካብ ኩሉ ዝኸፍአ፡ ኣብ ኤርትራውያን ዝስዕርር ዘሎ፡ ነቲ ዝጠቐስናዮ ናይ ምትሕልላይን ምድንጋጽን ባህሊ ዝጻረር፡ ብህይወት ሰብ ናይ ሓሶትን ስርቅን ህይወት ከተስተማቕር ምድላይ እዩ። ስለዚ፡ ግብራውነቱ ንኤርትራውያን ከቢዱና ኳ እንተሎ፡ ካብዚ መዓት ‘ዚ ንምድሓን፡ ብናይ ውሑዳት መስዋእቲ፡ ነዚ ናይ ደም ብዚነስ ንሓዋሩ ደው ምባሉ እዩ።

ምስዚ ሰብኣዊ ቅልውላው ሲናይ ብዝተኣሳሰር፡ ከም ሓጺርን ግዝያውን ፍታሕ ዝሓሸ ኣማራጺ፡ ከምቲ ዶክተር ኣልጋይነሽ ፍስሃ ጋንዲ ዝተበረቶ ቅድሚ ሎሚ ውን ብኣብነት ዝጠቐስናዮ፡ ምስ ገለ ገበርቲ ሰናይ በደውን ርክብ ፈጢርካን ተሓባቢርካን፡ ኣብ ድሕነት ኤርትራውያን ብጭቡጥ ምንጣፍ እዩ። ዶክተር ኣልጋይነሽ ምስ በደዊን ሸኽ መሓመድ ብምትሕብባር ዘድሓኑዎም ግዳያት ዛጊት ኣስታት 150 ኣቢሎም በጺሖም ኣለዉ። ንሕና ኤርትራውያን ከኣ፡ ነዚ ዝሓሰረን ኣሉታዊ ሳዕቤናት ዘይብሉን ጥበብ ኢና ከነስፍሖን ከነዕምቖን ከነማዕብሎን ዝግባእ።

ኣሕላም ከም ቆልዓ መጠን ሓለፋ ድንጋጸን ድሕነትን ይግብኣ ‘ዩ። ደንገጽቲ ምስ ስድራቤት ተኣሳሲሮም ብስቱር እንተድሓኑዋ፡ በቲ ቅድም ኢልና ዝጠቐስናዮ ምኽንያታት ኣሉታዊ ሳዕቤን ኳ እንተለዎ፡ ክንግዝቶም ኣይንኽእልን። በዚ ሕጂ ብኣዋጅ ተዋዓዊዑዎ ዘሎ መንገዲ ምቕጻሉ ግን ምሽዳን በደዊንን ራሻይዳን እዩ ዕድኡ።

ብኣንጻሩ፡ ፍርቂ ናይዚ 20 ሽሕ ዶላር፡ ነቲ ኣብ ሲናይ ካብቲ ምስጢራዊ ማሕዩር ኤርትራውያን ሒደት ሜትሮታት ርሒቑ ዘሎ ዝርከብ ገባር ሰናይ፡ ሸኽ መሓመድ፡ እንተስ ነቲ ንሱ ዝመርሖ መስጊድ ብምሕጋዝ ወይ ነቲ ካብ መዓት ዘምለጡ ኤርትራውያን ግዳያት ዘዕቁብ ዘሎ ቤቱ ብምስፋሕን ምድልዳልን እንተነተባብዖ፡ ሰናይ ግብሪ ፋይዳ ከምዘለዎ ተገንዚቡ መሊሱ ኣብ ምድሓን ዜጋታትና ኣበርቲዑ ምነጠፈ። ቅዱስ ሕልናዊ ተግባሩ፡ ኣብቲ ከባብን ኪኖኡን ምውዕውዑ ንባዕሉ ማሕበራዊ ክብሩ (Social Status) ክብ ከምዝብል ስለዝገብሮ፡ ካልኦት ዓበይቲ ዓዲ፡ ኣብ ክንዲ ነቶም ሰብ ብኻራ ሓሪዶምን ብሓዊ ኣሕሪሮምን ብሓጥያት ዝህብትሙ ዘለዉ ንምስዓብ ዝወናወኑ፡ ጽቡቕ ተግባሩ ቅዱስ ቅንኢ ሓዲሩዎም ክስዕቡዎ ምኸኣሉ። እዚ ስጉምቲ’ዚ ብዋጋ ዝሓሰረ ብሕልና ድማ እቲ ዝኸበረ እዩ። በደዊን ዘዝኣዘዙና እንተገርናሎም ግን፡ ሲናይ ኣስመራ ኣብ ክንዲ ትኸውን፡ ከምዚ ድሮ ዝደናደና ዘሎ፡ ኣስመራ ሲናይ ክትከውን እያ። እዚ ሰብ እናበላዕካ ናይ ምህብታም ባህሊ ሓንሳብ ኣብ ሃገርና እንተተሰሪቱ ኸኣ ክነቕሎ ከጸግመና እዩ።

ክሳብ ሕጂ ግን ብዛዕባ ምልክት (Symptom) ጥራይ ኢና ንዛረብ ዘለና። እቶም ቀንዲ ገበነኛታት፡ እቲ ቐንዲ ጸገም፡ እቲ ቐንዲ ፍታሕ እዞም ኣብ ላዕሊ ዝጠቐስናዮም ኣይኮኑን። እቲ ጠንቂ ስደት ኮይኑ ንኤርትራውያን ኣብ ግዳይ ስደትን፡ ንሱ ዝወለዶም ጭውያን፡ ግፍዕን፡ ውርደትን ሞትን ዘውድቐና ዘሎ፡ ስርዓት ህግደፍ ዝፈጠሮ ቅብጸትን ሕጊ ኣልቦነትን እዩ። ስርዓት ህግደፍ ካብ መሬት ኤርትራ ከይተሓከ፡ ስደት ከቋርጽ፡ ጭውያን መሸጣን ሞትን ኤርትራውያን ደው ክብል ከኣ ከቶ ዝከኣል ኣይኮነን።

ስለዚ፡ ንሕና ኤርትራውያን፡ ኣብ ክንዲ ሱር ሽግር፡ ንምልክቱ ጥራይ እናኣለና፡ ብግዝያዊ ፍታሕ ነብስኻ ቐሺሽካ ምድቃስ ክሳብ ዘይገደፍናዮ፡ ገንዘብ ብምውጻእ ሃሊኽና ክንርብርብ፡ ኣብ መወዳእታ ድማ “ባዕሉ ይፈልጥ” ካብ ምባል ኣይክንድሕንን ኢና። እቲ ሽግር ካብ ሱሩ ተማሕዩ ክሳብ ዘይተኣለየ መመሊሱ ምጭብጣቡ ኣይክተርፎን፡ ጥፍኣት ዜጋታትና ድማ ብዝኸፍአ መልክዑ ክቕጽል እዩ።

ብርግጽ፡ ራሻይዳን በደዊንን ኣራዊት እዮም፡ ጫክኦም ግን ኢሳይያስን ህግደፍን እዮም። ህዝብና ዘራይን ሓላይን ዝኾኖ መንግስቲ እንተረኺቡ፡ ራሻይዳን በደዊንን ከኣ ሓጥያት ዝፍጽሙሉ ሕዛእቲ እንተዘይረኺቦም እንታይ ሓይሊ ኣለዎም። ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ለካቲት ኣብ ሸገራብ ዝርከቡ ስደተኛታት ዶ ኣብ ጥራይ ጎልጎል ብበትሪ መኪቶም ደው ኣየበሉዎምን። ሓደ ጉጅለ ጭዉያት መንእሰያት ዶ ብረቶም መዚዖም፡ መኪናኦም ዘዊሮም ናብ ቤትማእሰርቲ ኣየረከቡዎምን። ንሱ ኳ ዘተኣማምን ዘራይ ኣብ ዘይብሉ ሃገር።

ድሕሪ ህግደፍ፡ ቅድሚ በደዊንን ራሻይዳን፡ ቀንዲ ጸላእቲ ነብስና ባዕልና ኢና። ኢሳይያስ፡ ፍቕሪ ሰብን ህዝብን ዝብሃል ነገር የብሉን። ሰብ እናበለዐ፡ ብሰብ ክፍቶ ዝደሊ ነውራም መላኺ እዩ። ብተክኒክ ስቓይን ጭካነን፡ በደዊን ናይ መባእታ ተማሃሮኡ እዮም። ስርዓት ህግደፍ፡ ብፍላይ ከኣ እቲ ነኻስን ሓሳድን መራሒኡ ኢሳይያስ፡ “ኣብ እግረይ ዘይተንበርከኸ፡ ጊላነተይ ዝተሓስመ ሓዊ ይብለዓዮ፡ ገዲፉኒ ዝኸደ ሕራይ ደኣ” እናበለ ብቓንዛን ስቅያትን ኤርትራውያን ግዳያት ሲናይ ክስሕቕ ከምዝሓድር ዝጠፍኦ ኤርትራዊ የለን። እንተኾነ፡ ገለ ኣብ ኤውሮጳን ኣመሪካን ከላ፡ ካብ ኣስመራ ዝተወርወረ ኩርማጅ ከየርክበላ፡ ገለ ድማ፡ ኣብቲ ኣሽሓት ንጹሃት ኤርትራውያን ባህሪሮም ዝገደፉዎ ናይ ደም መሬት ካብ ኣመሪካን ኤውሮጳን ገይሻ ጠንቀላዕላዕ ክትብል፡ ተመሳሲላ ከተላቛምጽን  ክትብለጽን ክትጣበብ ምጭምላቓ ሕልናዊ ቕትለት እዩ። እቲ ዝኸፍአ ኸኣ፡ ዑረት ልባ ከይልለ መታን ምቅጻልን ሞትን ኣሽሓት ኤርትራውያን ኣብ ሲናይን ፈጣሪኡን ዘይኮነነት፡ ምንዳድ ብዕንጨይቲ ዝተሰርሐ ገዛ ሽወደን ከብዳ በሊዑዋ፡ “ዘይኮነንኩሞ” እናበለት ጠራዕራዕ ኢላ ክትዋራዘ ምፍታና እዩ። ዘይሓንኽስ እንካ ዘሕንኾ የብሉን።

እምብኣር ትሕቲ ጉጭ ልዕሊ ጉጭ ዘይብሉ፡ መሰረታዊ ጠንቂ ሰብኣዊ ቅልውላው ኤርትራ ስርዓት ኢሳይያስ እዩ። ንሱ ተማሕዩ ናይ ህዝቢ ሓልዮት ዘለዎ ስርዓት ከይተተኽለ ህዝቢ ኤርትራ ከቶ ቅሳነት ክረክብ ኣይኮነን። እዚ ኸኣ ሓንሳብ 30 ዶላር ናብ ማዕከን ኣሕላም ደርቢኻ ዝፍታሕ ኣይኮነን። ነብስኻን ሕልናኻን ምቕሻሽ፡ ፍርሒ፡ በለጽ፡ ምውርዛይ ገዲፍና፡ ነቲ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ ብድሆ ድሎ ብድሎ ንመክቶ። ብድሕነት ኣሕላም፡ ጥፍኣት ሽሕ ምዕዳም ኣየዋጽእን ‘ዩ። ብቐንዲ መንገዲ እምበር፡ ብጓል መንገዲ ዓዲ ኣይእቶን እዩ።

ኣማኑኤል ኢያሱ

ምልኪ ይፍረስ ሕጊ ይንገስ

15 መጋቢት 2013