ዶክቶር አቢይን

ሃሜንነታዊ ፍልስፍንኡን

21/07/2018 ረድኢ ክፍለ (ባሻይ)

ሃሜንነታዊ (Utopian) ፍልስፍና ዶክቶር ኣቢይ ምሁር ብምዃኑ ንብዝሓት ከም ዘደናገረ ንዕዘቦ ዘለና እዋናዊ ዜና ኰይኑ ኣሎ። ንኽልተ ነጻ ዝዀና ሃገራት ብ “ምድማር” ዝብሃል ፍልስፍና ፍቕሪ ሰላም ሓድነት ጭርሖ ተጠቒምካ ሓደ ኰንና ኣለና ኢልካ ጫውጫውን ናይ ውራያት ምቅብባልን ንሰምዖን ንርእዮን ኣለና።

እዚ ናይ ለንቅነ ዘመቻ ናይ ዶክቶር ኣቢይ ንብዙሓት ኣቋራጭ መንገዲ ንመንግሰተ-ሰማያት ኰይኑ ክስምዖም ይኽእል ኢዩ፡ ንዕምቈት ዘለዎም ፖለቲከኛታት ግን ሃሜንነታዊ፡ ገነታዊ፡ መጨበጢ ዘይብሉ ባዶ ጭርሖ ስለዝዀነ መተካእትኡ ይምረር ’ምበር ቃልሲ ጥራይ ምዃኑ ብግስ ከይበለ ኣለልየሞ ስለዘለዉስ ድሮ ናብቲ ዘዋጽኦም ኣድሂቦም ኣለዉ።

ከምዚ ናይ ዶር ኣቢይ ጥቕመ-ፈሊጣዊ በናኒ ፍልስፍና ኣብ ታሪኽ ሃሰስ እንተድኣ ኢልና ወይ ተወኪስና ብ 18 ክፍለ-ዘመን ከም ብዓል ሮበርት ኦወን (Robert Owen ) ዝበሃሉ ንሃሜንነታዊ ደስነት ላዕልን ታሕትን ኢሎም ፈሺሎም ኢዮም። ጥጡሕ ወይ ምዕሩይ ንዕኡ ዝኸውን ናይ ምዕባለ ሰረት ብኹሉ ሸነኻት ማለት ብፖለቲካዊ፡ ቍጠባዊ፡ ማሕበራዊ፡ ባህላዊ ወዘተ…እንተዘይሃሊዩ ብሃቦ-ተረከቦ ናይ ፍቕሪ ጭርሖታት ኮሚርካ እወንታዊ ውጽኢት ክህልዎ ስለዘይክእል ከምቲ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ዘሎ ብግእዝ “በከንቱ ጻሜኩ” ማለት ንኸንቱ ደኺመ ዝበሎ ኤሳው ካብ ምዃን ሓሊፉ ኣብ ዘብጽሕ የብሉን።

ብ ኣርትፍሻላዊ “ምድማር ምጒዳልን ጭርሖታት ፍቕርን ሰላምን” ዝመጽእ ናይ ሃገራት ሓድነት ነይሩ እንተዝኸውን፡ ቅድሚ ኹሉ ንሰላምን ፍቕርን ኣዕሚቖም ዝትንትኑዋ ክልተ ሽሕ ዓመታት ዝገበረ መጻሕፍቲ ናይ መንፈስ ዝውንኑ ተመራመርትን ሰበኽትን ኣቦታት ኣዴታትን ናይ መንፈስ ምኣኸሉና ነይሮም። መንፈሳዊ ኣከያይዳ ርእሱ ዝኸኣለ ምንገዲ ኰይኑ ፖለቲካዊ ኣከያይዳ ድማ ክምኡ ርእሱ ዝኸኣለ መንገዲ ክህልዎ የግባእ። ስለዚ’ዩ ክኣ ብምዕባሌ ፖለቲካ ካብ ሃይማኖት ወይ ካብ እምነት ክፍለ ዝኸኣለ። ዶክቶር ኣቢይ ከም ምሁርን ዘመናውን መጠን ሓዲኡ መንገዲ ክሕዝ ምተገብአ ነይሩ፡ ሕማቕ ኣጋጣሚ ኰይኑ ግን ንምዕባለ ሕብረተ-ሰብ ክጥቀመሉ ስለ ዘይመረጸ ናብ ሃሜንነት ወዲቑ ይርአ ኣሎ።

ዶክቶር ኣቢይ ብሓደ ወገን ንፍቕርን ሰላምን እንዳተጣበቐ ከሎ፡ በቲ ካልኣይ ወገን ድማ መስ ህልም ዝበለ ዲክታቶር ኢሳያስ ንኢትዮጲያን ኤርትራን ዘብረሰ ተመሻጢሩ ሕልሚ ዝኣረገን ዝተሳዕረን ናይ ጎበጣ መልእኽቲ ምዕራባውያን ኣብ ግበሪ ክትርጒም ህርድግ ይብል ኣሎ። ስለ’ዚ ብሓደ ጎንኻ ሰላም በቲ ካልኣይ ጎንኻ ክኣ ጸላም እንድሕሪ ኮይኑ ስራሕካ፡ ኣብ መንጎ ተቐርቂርካ ትርጉም ዘይብልካ ኰንካ ኢኻ ትተርፍ። ሰላም ኣብ መንጎ ኢትዮጲያን ኤርትራን ክዕንብብ ዝኽእል፡ ምዕባለ ክልቲኡ ሃገራት ብነጻ ኣተሃላልዋ ኣብ ዕግበታዊ ምቅርራብ ምስ ዝበጽሕ ጥራይ ኢዩ።

ሓድነት ናይ ሃገራት ኣፍሪቃ ብበዓል ኒክሩማ፡ ሃይለ-ስላሴ፡ ከንያታ፡ ጀማል ዓ/ናስር ወዘተ…፡ ዓበይቲ መራሕቲ ናይቲ ግዜቲ ተጀሚሩ፡ ከብቅዕ ክሳብ ሕጂ ቍምነገር ክገብር ዘይክኣለ ምኽንያት ኣብ ነፍሲ-ወከፍ ሃገር በቲ ዝድለ ናይ ምዕባሌ ረቛሒታት ፍቕርን ሰላምን ክዕንብብ ስለ ዘይክኣለ ኢዩ። ብኻልእ ኣዘራርባ፡ ክፍለ-ዓለማዊ ጥዕና ክህልወካ እንተድአ ኰይኑ፡ መጀመርያ ሃገራዊ ጥዕና ክህልወካ ኣለዎ። ብዝተረፈ ኣብ ኣፋዊ “ሰላምን ፍቕርን” ኣዕናዊ ዕግርግርን ውግእን ወረ-ውግእን ጥራይ ኢኻ ትነብር። እዚ ኣዕናዊ ሂወት ክኣ ኣብ ድሑራት ሃገራት ኣብ ቅድሜና ንርእዮን ንሰምዖን ዘለና ዘይተሰወረ ተርእዮ እዩ።

ካብ ኢሳያስ ንጽበዮ ነገር ከምዘየለ ምናዳ ሎሚ ንኹሉ ኣእምሮ ዘለዎ ሰብ ግልጺ ኰይኑ ኣሎ፡ እንተ ካብ ዶክቶር ኣቢይ ግን ዘገርም ኢዩ እንተበልካ ዝመስል ኣበሃህላ ኤዩ። ዶክተር ኣቢይ ሎሚ ብ”ፍቕርን ሰላምን” ሸፋፊኑ ምስ ዝብሎ ዘይፈልጥ ናይ ሓላፍነት ቦትኡ ዘየለሊ ሕፍረት ዝተጋረዶ ኢደ ወነናዊ ተዓራሪኹ ንኤርትራ ክጎብጥ ላዕልን ታሕትን ክብል ከሎ ብምስላ ናይ ኣምሓርኛ “የቆጡን ኣወርዳለሁ ብላ የብብትዋን ጣለች” ማለት ኣብቲ ላዕሊ ዘሎ ከተውርድ ክትብልሲ ናይ ትሽቱሻ ተውድቕ ዝብል ምስላ ትዝ ይብለካ።

ንተግባራት ናይ ብዓል ሃይለስላሴን ደርግን ብፎርሙላ ናይ መጨበጢ ዘይብሉ “ፍቕርን ሰላምን” (ዲያቆናዊ) ናይ “ምድማር” ፍልስፍናን ጌርካ ንህዝቢ የማነ-ጸጋም ከም ዝከላበት ምግባር ኣዚዩ ወረ ኣዚዩ ታሪኻዊ ገበን ስለዝዀነ ዘየስተውዓለ ከስተውዕል ዝግብኦ ናይ ፖሊቲካ ሕልኽልኽ መድረኽ በጺሕና ከም ዘለና ክንግንዘብ ይግበና።

ሓያላን መንግስታት ድላዮም ክውንኑ ንዓለም ክገዝኡዋ ዝተፈላለየ ምንገዲ ክጥቀሙ ናይ ቀደምን ሕጅን ኣሰራርሕኦምን ሃንቀውትኦም ኢዩ። ንሕና ዘይማዕበልና ሃገራት ግን ንዓና ዘዋጽኣና ጥበብ ወይ ሜላ ከነማዕብል እንተዘይክኢልና ፍቕርን ሰላምን ዝበሃል ክንረኽቦስ ይትረፍ ከም ህዝቢ’ውን ዕድልና ምብትታን ክኸውን ምዃኑ ክንዝንግዖ የብልናን። እዚ ድማ ኣብ ቅድሜና ዝረኣየና ዘሎ ኲነታት ኢዩ።

ኣይተ ኢሳያስ ትንፋስ ዝረኽበሉ ሰዓታት ንሕና ድማ ኢትዮጲያውያን ንኹን ኤርትራውያን ኣብ ዝበኣሰ ጠለቃ እንሰጥመሉ ደቓይቕ ቂም-ቂም ይብል ኣሎ። በዚ ሃሜንነታዊ ፍልስፍና ናይ ዶክቶር ኣቢይ ዕድል ቀርኒ ኣፍሪቃ ዕድል ማእከላይ ምብራቕ ከይከውን ናብ ቅኑዕን ዝሰርሕ ዝምድናን ገጽና ክንጥምትን ክንቃለስን ናይ ድሕነት ጠለብ ኰይኑ’ሎ። ምናልባት ብዙሓት ኤርትራውያንን ኢትዮጵያውያንን በዚ ኣንቀድዓዊ (Idealistic) ፍልስፍና ናይ ዶክቶር አቢይ ተታሊሎም ይሰራሰሩ ይህልዉ፡ ግን ቍሩብ ምልስ ኢሎም ክጥምቱ እንተዘይክኢሎም ታሪኽ ኣልቦ ዳንኬራ ካብ ምዃን ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን።

ባሕሪ ኤርትራ ካብ ንትዮጵያ ምግልጋል ሓሊፉ ናብ ዘብሎ የብሉን። ግን! ብኣገባብ፡ ብስዕረት ዲክታቶርያዊ ስርዓት ኢሳያስን ብዲሞክራሲያዊ ቁዋማዊ ስርዓት ህዝቢ ኤርትራን ምስ ዝኸውን ጥራይ ኢዩ ነባሪ ሰላምን ፍቕርን ክወልድ ዝኽእል። ዶክተር ኣብይ ብመዝሙር ኢሳያስ ተማሪኹ ምስ ኩሉ ሕጽረታቶም ብዘየገድስ ነቶም ኣብ ኢትዮጲያ መስኮት ናይ ዲሞክራሲ ዝኸፈቱን ንባዕሉ ናብዚ ደረጃ ናይ መራሕ መንግቲ ንኽድይብ ናይ ምርጫ ደሞክራሲያዊ መደያይቦ ዝሃንደሱን ሰጊሩ፡ ምስ ቆጺርካ ዘይውዳእ ናይ ንበረትን ሂወትን ኣብ ኢትዮጵያን ኤርትራን ዕንወት ዝፈጸመ መላኺ ስርዓት ኢሱ ወዲ ኣፎም እንዳበለ ማይን ጸባን ክኸውን ከሎ ከይጀመረ ኣብ ፖለቲካዊ ሕንፍሽ-ፍሽ ይኣቱ ምህላዉ ተገንዚብና ካብዚ ሃሜንነታዊ ዘይትርጐም ፍቕሪ ምእንቲ ክንድሕን ኩላትና ዓገብ ክንብል ከድልየና እዩ። እዚ ብሓፈሻ ንኹሉ ኢትዮጵያዊን ኤርትራውን ክኸውን ከሎ፡

እንተ ብዛዕባ ንሕና ኤርትራውያን ግን ኩሉ ግዜ ጎበጣ ካብ ግዳማውያን፡ ክሕደት ክኣ ካብ ውሽጥናን ክርሕቕ ስለ ዘይክኣለ ጭቁናት ከም ምዃንና መጠን ንጭቁን ካብ ምቅላስ ሓሊፉ ካልእ ምርጫ የብሉን። ብርግጽ እዚ ዘለናዮ መድረኽ መሪርን ተሪርን ኢዩ፡ ግን ካብ ኩሉ ውልቀ-ሰብኣውን ውልቀ-ውድባውን ሃንቀውታ ወጺእና ንባዕልና ካብ ገነታውን ኣንቀድዓውን (Utopian and Idealistic) ኣተሓሳስባ ሓራ ኰንና ነዚ ‘ምድማር” ዝብሃል ብቕኑዕ ትርጉሙ ክንጥቀመሉ እንተኽኢልና ክንዕወት ምዃንና ዘጠራጥር የብሉን። ኤርትራውያን ብዙሕ ምዕራፋት ዘለዎ ናይ ቃልሲ መጽሓፍ ስለ ዘለና ነቲ ዘየድሊ ሸነኻቱ ወጊንና ነቲ ኣድላይን ትምህርታውን ሸነኻቱ ክኣ ሰኒቕና ክንቃለስ ጽባሕ ድሕሪ ጽባሕ ዘይበሃሎ ናይዚ ምድረኽ’ዚ ጠለብ ኢዩ።

ምኩራት ቀዳሞት መራሕቲ ተቓለስቲ ሰውራና ሓቂ ክዛረቡ ይጀማምሩ ኣለዉ። ኣበይ ድኣ ኔርኩም እዚ ኩሉ ዓመታት ኢልና እንደገና ኣፎም ክም ዝዕጾ ክንገብር የብልናን። እንደገና ኣጸቢቖም ኣፎም ክኸፍቱን ናይ ቃልሲ ዕጥቂ ዝኸውን ሓቀኛ ታሪኽ ነዚ መንእሰይና ከስንቕዎን ብምክብባርን ብውሕልነትን ከከም ኩነታቱ ከነመስግኖምን ክንምክቶም ከድልየና ኢዩ።

ኢሳያስን ምስጢራዊ መላኺ ሰክዔታቱን ንህዝቢ ኤርትራ ብራዕዲ ከምዘንቀጥቅጥ ገሪዎ እዩ። ምናልባት እዞም ዓበይቲ መራሕቲ ኣብ ህዝባዊ ግንባር ኣባላት ማእከላይ ሽማግለ ናይታ ምስጢራዊት መሕበር ተባሂላ እትጽዋዕ ስለዝነበሩ ኩሉ ዝፈልጡ ይመስሎም ነይሩ ይኸውን፡ እቲ ታሪኽ ዝሕብረና ዘሎ ጉድ ግን ካልእ ሚስጢራዊት ማሕበር ናይ ኢሳያስ ነዞም ኣብ ናይ ብሕሶት ፓርቲ መሳርሒ ኰይኖም ዝነበሩ ኣብ ዝዀነ ስዓት እትምንቍሶም ከም ዝነበረት ኢዩ። በዛ መሳርያ እዚኣ ገይሩ ክኣ ኢዩ ኢሳያስ ንሕዝብናን ተጋደልትናን ከብርሶ ዝኸኣለ። ኢሳያስ፡ መራሕቲ ይኹኑ ተመራሕቲ፡ ህዝቢ ይኹን ሰራዊት ንሓቅን ንመሰሉን ፍሕት-ሕት ክብል ከሎ ብዘይ ታሕዋኽ ዝግ ኢሉ ኢዩ ዝርእን ዝሰምዕን፡ ኣብ ሳልስቲ ክአ በዛ ዝጠቐስኩዋ መሳርያ ገይሩ ይምንቍሰካ።

ዶክተር ኣቢይ ምስ ክምዚ ዝኣመሰለ ኢሰብኣዊ ዝዀነ ፍጥረት ተመሓዚዩ ከቕጽል እንተድኣ ኰይኑ ደሞክራሲ ናይ ኢትዮጵያ ክንዲ ናብ ምዕባለ (Progress) ናብ ጒተታ (Retrogress) ክምለስ ኢዩ። እዚ ክምዚ ዝኣመሰለ ኲነታት ክኣ ንኢትዮጲያ ጥራይ ዘይኮነስ ንኤርትራን ነቲ ዞና ብዓቢኡን ምስ ማእከላይ ምብራቕ ዝመሳሰል ሕንፍሽ-ፍሽ ክፈጥር ስለ ዝኽእል ብእዋኑ ከነስተባህለሉ ከድልየና ኢዩ። ድሕሪ ደጊም ኤርትራውያን ካብቲ ኢሳያስ “ኦም ብሓኽላ ዝብል” ምስላ ተጠቒሙ ዘብረሰና ተማሂርና ብሃጠው-ቀጠው ክንፈላለ ዘይኮነስ ይዕበ ይንኣስ ዘለና ዓቕምታት ኣዋህሊልና ብዘይምዕሩይ ኣበሃህላን ኣተረጓጒማን ናይ ዶክቶር አቢይ “ምድማር” ዘይኰነስ፡ በቲ ዝሰርሕ ትርጒሙ ቀደምትነትና ሰሪዕና ንስርዓት ኢሳያስ ክንምንቍስ ክንዕጠቕ ኣለና እምበር ናብ ጸኒሕና ከነርክበሉ ንኽእል ጒዳያት የማን ጸጋም ክንብል የብለናን። መሰረታዊ ማሕለኻ ናይ ሃገርና ስርዓት ኢሳያስ ኢዩ። ኩሎም ጥዑማት ሓረጋት ብድሕሪኡ ብትምኒት ዘይኰነስ ብተግባር ከም ዕንባባ ክንዓትሮም ኢና።

ክንዲ ንቕድሚት ኣርሒቖም ዝርእዩ

ክዕንቀፉ ንድሕሪት ዝጎዩ

ሓመድ ድበ ወዲእና እንዳበልና

ንኻልኣይ ቀብሪ ተዓዲምና

ዶክተር ኣቢይ ንጉስ ናይ ለንቅነ

ዝኸርም ዘይከርም ማይ ለመነ

“ክውዒ ብማንካ ክዝሕል ብኢድካ”

ተጠቐመሉ’ባ ልቂነትካ

ወዮ ነቓዕ ማዕጾ ናይ ሸፋቱ

ዓጺናዮ ኔርናስ ተኸፊቱ

ፍቕሪ እንተልካስ መሲልካና ርግቢት

ዶክቶር ኣቢይ መኻዚኖ ውዲት

“ፍቕሪ” ንግበር ኢልካ ትምህረና

ጽልኢ እንዳሓፈስካ ኣብ ቅድሜና

ታሪኽ ህዝቢ ኩሉ ንዒቕካዮ

ኢሳያስ መሪጽካ ሕማም ንፍዮ

ማይዶ ጸባ ናይ ትማል ረሲዕካ

ሃገርና ክትዘምት ተበጊስካ

ሕጂ’ውን ተመለስ ኣይትጋገ

ሽዳ ኤርትራውያን ከይኣረገ።

ረድ ክፍለ (ባሻይ)