ዕድመኦም ኣብ 70’ታት ዝገማገም ጸጉራም ተቀማጣይ ጾሮና ኣቦ፡ ኣብ 1999፡ ብዛዕባ ኩናት ኣብ መንጎ ኤርትራን እትዮጵያን ነዕልለሉ ኣብ ዝነበርና እዋን “ጅግንነት ተጋደልቲ ኣብ በረኻ’ዩ ነይሩ’ምበር ዓዲ ኣቲኹም መንግስትነት ምስሓዝኩምስ ኣይግድን፡ ምምሕዳር ኣይክኣልኩሞን፡ ምኽሪ ዓበይትን ወራዙትን ድማ ኣይትቅበሉን” ዝበልዋ ሓሳብ እናሻዕ’ያ ትዝከረኒ። እቶም ኣቦ፡ ብህይወት ከምዘለዉ’ኳ እንተዘይፈለጥኩ ነዚ ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ግዕዙይ ምምሕዳርን ሕሰምን ይዕዘብዎ እንተልዮም ግን፡ “ሓቅኹም ኣይስሓትኩምን ለባምን መስተውዓልን ኣቦ” ምበልኩዎም። ድሕሪ ናጽነት፡ ኤርትራ ሓዳስ ሃገር ጥራይ ዘይኮነ ብስርዓታት ኢትዮጵያ ዝተዳህከ ማሕበራዊ፡ ቁጠባን ትሕተ ቅርጺ’ውን ኢና ተረኪብና። ይኹን እምበር፡ ንልዕሊ 20 ዓመታት፡ “ኤርትራ ሓዳስ ሃገር ስለዝኾነትን ግዳማዊ ተጻብኦ ስለዝበዝሓን’’ እናበልካ ድኽመታትካ መጎልበቢ ክትጥቀመሉ ግን ሓባኢ ቁስሉስ ሓባኢ ፈውሱ’ዩ። ንኣብነት ከተማ ኣስመራ ብዓበይቲ ዲጋታት ተኸቢባ ክንሳ፡ እቲ ኣብ እዋን ጣልያን ዝተዘርግሐ መስመራት ማይ ስለዝኣረገ ብዙሕ መጠን ማይ ኣብ ተጠቃሚ ከይበጽሐ ኣብ መሬት ይዘሩቕን ጠንቂ ሕጽረት ማይ ኮይኑ ኢልካ ዘሰልቹ ምኽንያት ምቅራብን ምስ ምንታይ ይቁጸር? ኣብ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ብዙሕ ኣዎንታዊ መዳያት ከምዝተራእየ ዝክሓድ ኣይኮነን። እንተኾነ እዚ ሕጂ ብሰሪ ጋሕማጥ ኣሰራርሓ ህግደፍ ተፈጢሩ ዘሎ ቁጠባዊ፡ ማሕበራዊ፡ ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ቅልውላዋት፡ ነቲ ጀሚሩ ዝነበረ ጽቡቅ ተስፋን ኣንፈት ግስጋሰን ጽልግልግ ከምዝብል ገይሩዎ። መልክዕን ስምን ኤርትራ ኣብ መድረኽ ዓለም ተደዊኑ። ብዛዕባ ጸገማት ህግደፍ ብዙሕ ክዝረብ ይከኣል’ዩ። ርእይቶ ግን ኣብቲ ምስ ዓለም ብዝያዳ ዘራኽብ ቁጠባውን ዲብሎማስያውን ቀለቤት ከተኩር’ዩ። ኣብ ዓለም፡ ኣብ ዲፕሎማስያዊ ንጥፈታትን ርክባትን ኣብ እንካን ሃባን ዝተመርኾሰን ክልቴኻ ትረብሓሉ ዝምድና ምፍጣር እምበር ምጥቃዕን ምዝላቅን ዝዓይነቱ ናይ ደባይ ቅዲ ኩናት ምዝውታር ዘዕውት ኣይኮነን። እዚ ማለት ግን ንሃገራዊ ረብሓታትካን ድሕነትካን ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘእቱ ጠላዕ ክኸውን የብሉን። ሃገራት ረብሓታት ህዝበን ከምዘቀድማን ኣብ ቁጠባውን ዲፕሎማስያውን እትጥቀመሉ ሕግታትን ብልሓታትን ምፍላጥ ድማ ንፍሽለትካን ዓወትካን ዝውስን’ዩ። በዚ መንጽር’ዚ፡ ቀንዲ ዕሽነት ስርዓት ህግደፍ; ድሕሪ ናጽነት ገና ሕግታት በረኻን ናይ ደባይ ቅዲ ኩናት ዝዓይነቱ ቁጠባዊ፡ ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ሜላታትን ይኽተል ስለዘሎ’ዩ።

ንሃገር ዝምልከት ዓበይትን ኣገደስትን እስትራተጅያዊ ውዕላትን ውሳኔታትን ክፍጸሙ እንከለዉ፡ ብሕግታትን ቅዋምን ምቅያድ ከምኡ’ውን ኣማኸርትን ክኢላታትን ምውካስን፡ ብድምጽን ክትዕን ወከልቲ ህዝቢ ክጸድቅን ክውሰንን ይግባእ። ኣብ ስርዓት ህግደፍ ግን እዚ ዓይነት ልምድን ሕግን የለን። ብዓቢኡ ቅዋምን ብህዝቢ ዝተመርጸ ባይቶን ስለዘየለ፡ ብዘይተሓታትነት ኣብ ቃሕታ ምልካዊ ኢሳያስ ይወድቅን ህዝቢ ኤርትራ ድማ ግዳይ ናቱ ይኸውንን። ናይ 1998 ግጭት ኤርትራን ኢትዮጵያን ከም ኣብነት እንተወሲድና፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነቲ ዘጋጠመ ምብራዕ ኩናት፡ ኣብ ባይቶ’ታ ሃገር ኣቅሪቡ ዘትዩን ብኣዋጅ ንህዝቢ ኢትዮጵያ ኣፍሊጡን። መንግስቲ ኤርትራ ብኣንጻሩ፡ ኢሳያስ ነቲ ኣብ መንጉኡን መለስን ዝነበረ ምምልላስን ኣበጋግሳ’ቲ ኩናትን ከም ኣብ ክልተ ስድራቤት ዝተራእየ ብኣሲ ገይሩ ኣቅሪብዎ። ኢትዮጵያ ቅድሚ ኩናት ምውልዑ፡ ኣብ ነሓሰ 1997 ኣብ ግዝኣት ኤርትራ ብምእታው ንዓዲ ምሩግ (ከባቢ ባዳ)ጎቢጡ ከብቅዕ፡ መንግስቲ ኤርትራ ግን፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ መሬት ኤርትራ ተቆጻጺሩ ከምዘሎ ንህዝቢ ኤርትራን ዓለምን ብወግዒ ኣየፍለጠን። ዘበንያ ግርምቢጥስ ማይ ንዓቀብ ከምዝብሃል ግን፡ ኢትዮጵያ፡ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ከባቢ ባድመ ግዝኣት ኢትዮጵያ ወሪሩ ከምዝሓዘ ኣቀዲሙ ንዓለምን ህዝቡን ስለዝሓበረ፡ ኤርትራ ከም ጀማሪት ተጻብኦን ጻሕታሪትን ተባሂላ። ኣብ ሰነ 1998፡ ነፈርቲ ኩናት ኢትዮጵያ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ኣስመራ ደብዳብ ኣካይደንን ኣብ ህይወት ሰብ፡ንብረትን መሳለጥያ’ቲ መዓርፎ ነፈርቲን ጉድኣት ምስኣውረዳ ህግደፍ ከምኣመሉ ኣስቂጡ። ሕነ ንምፍዳይ ነፈርቲ ኩናት ኤርትራ ኣብ መቀለ ምስ ደብደባን መንግስቲ ኢትዮጵያ ንዓለምን ህዝቢ ኢትዮጵያን ብዛዕባ’ቲ ነፈርቲ ኤርትራ ዝፈጸምኦ መግለጺ ኣቅሪቡን ንኤርትራ ከሲሱን። ድሕሪ ማይ ኣብ ብዓቲ ከምዝብሃል፡ ስርዓት ህግደፍ ፡ኢትዮጵያ ኣቀዲማ ኣብ መዓሮፎ ነፈርቲ ኣስመራ ደብዳብ ከምዘካየደት ገሊጹ። እዚ ዓይነት ሜላ፡ ብዓይኒ ዲፕሎማስያዊ ኣሰራርሓ፡ ዋላ ሓቅነት ይሃልዎ እቲ ግዚኡ ዝሓለፎ መግለጺ ኤርትራ ሰማዒ እዝኒ የብሉን። ምኽንያቱ እቲ ናይ ደባይ ውግእ ኣሰራርሓ፡ “ስቅ ክንብል ስለዝመረጽና’ምበር ዝዝረብ ኣይስኣናን” ዝብል ፍልስፍና ድሕሪ ናጽነት’ውን ይቅጽሎ ስለዘሎ። ናይ ቀረባ ፍጻመ፡ ኣብ ለካቲት 2015, ኣብ መዕደኒ ወርቂ ቢሻን ከባቢ ማይ ዕዳጋን ዝተፈጸም ደብዳብ ተወንጫፊ ሚሳይል ልኡላውነት ሃገር ተደፊሩን ሰብኣውን ንዋታውን ክሳራ ወሪዱን ከብቅዕ፡ ብመንግስቲ ኤርትራ ዝኾነ መግለጺ ኣይተዋህበን፡ ብቤላበለው ኮይኑ ቅሂሙ። እንደገና ስቅ ክንብል ስለዝመረጽና’ምበር ዝዝረብ ኣይስኣናን።

ኤርትራ ብኩናትን ተኸታታሊ ድርቅን ቁጠባኣን ትሕተ ቅርጻን ስለዝዓነወ፡ ንምሕዋዩ ዝያዳ ካልኦት ሃገራት ክንሰርሕን ንኽብርና ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘየእቱ ተዓጻጻፊን ስሓብን ፖሊሲ ክህልወና ከምዝግባእ ዘማትእ ኣይኮነን። ስርዓት ህግደፍ ግን ንዓቅሚ ዘለዎም ኤርትራውያ፡ ገንዘቦምን ክእለቶምን ኣዋፊሮም ኣብ ምህናጽ ሃገር ተራኦም ከየበርክቱ ኩሉ ዕድላት ተኸልኪሎም፡፡ ብተመሳሳሊ ናይ ደገ ኣውፈርቲ’ውን ብሰሪ ዘይማራኺ ፖሊሲታት ህግደፍ “ኤርትራ ጸጋታት ኣለዋ” ዝብል መግለጺ ካብ ምሃብ፡ ናብ ኤርትራ ተመሊሶም ወፍሪ እይገበሩን። እቲ ዝዓበየ ጸገም፡ እተን ዝሓተን ዘይብለንን ብሕጊ ዘይቅየዳን ቁጠባዊ ትካላት ህግደፍ ዝርካቡ ዕዳጋታት ስለዝበሓቶኦ’ዩ። ኤርትራ ወናኒት ክልተ ወደባት፡ ገማግም ባሕርን ደሴታትን ካልእ ታሪኻዊ ቦታታትን ክንሳ፡ ስርዓት ህግደፍ ብተናኻስን ተጋላባጥን መርገጺኡን ስሱዕ ባህርያቱን ካብ ህዝቡን ዓለምን ተነጺሉ’ሎ። ህግደፍ “ኤርትራ ማእከል ንግዲ ክትከውን’ያ፡ ምቹእ ኩነታት ኣየር፡ ኣቀማምጣ መሬት፡ ባህርያዊ ጸጋታትን ሰላምን ስለዘለዋ መስሕብ በጻሕትን ኣውፈርትን ክትከውን’ያ” ኢሉ ለይትን መዓልትን ይለፍለፍ እምበር፡ ግሉጽነትን ተሓታትነትን ዘይብሉን ኣህጉራዊ ሕግታት ዘየኽብርን ስርዓት፡ ኣናፍራ ቆቛሕ ዘይፈልጥስ ኣይሃዳናይን’ዩ። ስርዓት ህግደፍ ሕግታት ካብ ምንዳፍን ግብሪ ካብ ምእካብን ሓሊፉ፡ ኪሎ ሽኮር፡ ሓባ ባኒን እንቋቁሖን ዝቆጻጸር እንተኾይኑ፡ ብዘይክኡ ካልእ ክኢላን ለባምን ከምዘሎ ስለዘይኣምን ንኻልእ ዕድል ዘይህብ ውልቀ መላኺ ኢሳያስ፡ ንህዝብን መሬትንን ከም ውልቃዊ ንብረቱን ምሻጥን ምልዋጥን ከየቋረጸ ዕድል ኤርትራ ክብእስ እምበር ራህዋ ኣይመጽእን’ዩ። ተስፋ እገብር ግን፡ ህግደፍ ንመጻኢ ኣካይዳ ዓለም ብግቡእ ክፈልጥን  ብልኡላውነትን ክብረትን ህዝቢ ኤርትራ ምጥላዕ ከቋርጽ።

ጽላል ካብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ (19 ሓምለ 2015)